صادق زیباکلام | بخشی از مقدمه کتاب «ما چگونه ما شدیم؟» در جريان نوشتن كتاب «ما چگونه ما شدیم» مجبور شدم خيلى جدى به بررسى جريانات فكرى پس از رحلت رسول‌الله وارد شوم. در اينجا بود كه با امام احمدبن‌حنبل و ابوحامد امام محمد غزالى آشنا شدم. در جريان آشنايی‌ام با غزالى، من با شكل ديگرى از نگاه به شريعت آشنا شدم. رويكردى كه چندان اصرارى بر روى عقل، علم، فلسفه و ساير معرفت‏هاى بشرى براى فهم يا اثبات دين نداشت و در عوض تأكيدش بر روی دل، اطاعت، تسليم و بالاتر از همه ايمان و تعبد بود. من آموخته بودم كه دلايل عقلى و علمى محكمى براى روزه‏‌دارى وجود دارد. اگر كسى در دهه‌ی ۱۳۴۰ از من می‌پرسيد كه حكمت روزه‌دارى چيست، من فهرستى از يافته‌هاى پزشكى را می‌آوردم كه نشان می‌داد روزه چه فوايدى براى جسم، جان و سلامت روزه‌دار در بر دارد؛ اما غزالى به من ياد داد كه براى روزه‌دارى فقط و فقط يك دليل لازم است آن‌هم حكم حضرت باری‌تعالی است. غزالى براى اين‏كه علم جديد و پزشكى مدرن، فلسفه يونانی‌ها يا حكمت ايرانی‌ها اندر فوايد روزه چه گفته‏‌اند وچه حجت‏هايى آورده‏‌اند، پشيزى اعتبار قائل نبود و اگر از وى می‌پرسيديم كه چرا از بام تا شام می‌بايستى صيام را نگه‌ داریم، او به‌جای برشمردن دلايل عقلى، یک‌کلام می گفت براى آن‏كه رسول‌الله اين‌گونه روزه می‌گرفتند؛ تمام شد و رفت. براى غزالى نه اهميتى داشت كه مصرف مشروبات الكلى چه آثار سوئی بر روى كبد انسان می‌گذارد و نه به دنبال يافتن دلايل علمى پرهيز از مصرف گوشت خوك بود. او واجباتِ شريعت را انجام می‌داد و از محرمات اجتناب می‌كرد نه به‌واسطه آن‏كه این‌ها عقلى بودند، بلكه صرفاً به‌واسطه آن‏كه شريعت به مؤمنين اين‏‌گونه دستور داده بود. از نظر غزالى، دينى كه يك بخش آن را علم اثبات كرده باشد، بخش ديگرش را فلسفه پيوند زنده باشد و گوشه ديگرش را منطق آراسته باشد، فاقد مبناى استوارى براى اطاعت حضرت حق است. غزالى فقط مبناى نگاه علمى به دين را در من ويران نكرد. بلكه پايه ديگر اعتقادى من را ‏كه شريعت الزاماً براى سامان دادن به تمام امور اين دنيا آمده را نيز با ترديد رو به‏ رو ساخت. غزالى تأكيد بيشتر را بر روی توجه به آخرت می‌گذارد. هدف دين يا دست‌کم يكى از اهداف اصلى آن، بندگى حضرت باری‌تعالی، معاد و عبادت است. ممكن است، شريعت در خود سيستم بانكدارى علمى و پيشرفته‏اى هم داشته باشد، اما به باور غزالى، هدف دين ايجاد نظام بانكدارى نيست! نگاه سنت‌گرايان و غزالى مرا مجذوب و شيفته‌ی خود ساخت. بماند اين‏كه بعدها دريافتم كه اساساً گره زدن دين به عقل انسان‏ها يا علم دانشمندان از منظر معرفت‌‏شناسى با چه اشكالات بنيادى روبروست.